امام خمينی و نگاه نافذ و حقيقت ياب به دفاع مقدس

یكی از رخدادهای بزرگ تاریخ معاصر كه هیچ گاه روبه فراموشی نمی رود و همواره در بستر زمان و برای همه نسل های بشر پیام آور ارزش های والای الهی و الگوی جامعی برای پیروی از جلوه های عملی فرهنگ اسلامی در رفتار و عملكردهای پاك ترین و مقاوم ترین نسل از انسان های مومن و مشتاق جهاد در راه خدا می باشد دفاع مقدس ملت غیور و مسلمان ایران در برابر جنگی ناخواسته و تحمیل شده از جانب قدرت های استكباری به ایران اسلامی می باشد.

دفاع مقدس هشت ساله در برابر تعدی رژیم بعثی عراق به سرزمین ایران هم در میادین رزم و نبرد و در عملیات های غرور آفرین رزمندگان اسلام و هم در پشت جبهه و با ایثار و فداكاری های بی نظیر اقشار مختلف مردم باید به بررسی و نتیجه گیری درآید تا نسل جوان ما به آبشخور زلال ارزش های نهفته در آن متصل و بهره مند شود. همچنین باید آثار و بركات دفاع مقدس و تحلیل های ناصحیحی كه جریان های فكری و سیاسی مغشوش از آن می كنند به مداقه گذاشته شود تا از این رهگذر حقایق و واقعیت های دفاع مقدس نمایان گردد.

حضرت امام خمینی دیدگاه های جامعی درباره دفاع مقدس دارند كه هر كدام از زاویه ای به این واقعه بزرگ می نگرند. منشور روحانیت كه پیام تاریخی امام خمینی به فقها و علمای اسلام می باشد در دل خود موضوعات گوناگونی را به تامل می گذارد كه یكی از آنها جنگ تحمیلی و دفاع قهرمانانه در برابر تعدی دشمنان می باشد. دیدگاه های امام در این منشور درباره دفاع مقدس بخش مهمی از مجموعه ارزشمند اندیشه های این رهبر الهی درباره جنگ می باشد.

حضرت امام خمینی ابتدا درباره آثار ارزشمند دفاع مقدس اینگونه اظهار نظر می كنند : « در جنگ پیروزی از آن ملت ما گردید و دشمنان در تحمیل آن همه خسارات چیزی به دست نیاوردند. البته اگر همه علل و اسباب را در اختیار داشتیم در جنگ به اهداف بلندتر و بالاتری می نگریستیم و می رسیدیم ولی این بدان معنا نیست كه در هدف اساسی خود كه همان دفع تجاوز و اثبات صلابت اسلام بود مغلوب خصم شده ایم . هر روز ما در جنگ بركتی داشته ایم كه در همه صحنه ها از آن بهره جسته ایم . ما انقلابمان را در جنگ به جهان صادر نموده ایم ما مظلومیت خویش و ستم متجاوزان را در جنگ ثابت نموده ایم ما در جنگ پرده از چهره تزویر جهانخواران كنار زدیم ما در جنگ دوستان و دشمنانمان را شناخته ایم ما در جنگ به این نتیجه رسیده ایم كه باید روی پای خودمان بایستیم ما در جنگ ابهت دو ابرقدرت شرق و غرب را شكستیم ما در جنگ ریشه های انقلاب پربار اسلامی مان را محكم كردیم ما در جنگ حس برادری و وطن دوستی را در نهاد یكایك مردمان بارور كردیم ما در جنگ به مردم جهان و خصوصا مردم منطقه نشان دادیم كه علیه تمامی قدرتها و ابرقدرتها سالیان سال می توان مبارزه كرد جنگ ما كمك به افغانستان را به دنبال داشت جنگ ما فتح فلسطین را به دنبال خواهد داشت جنگ ما موجب شد كه تمامی سردمداران نظام های فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت كنند جنگ ما بیداری پاكستان و هندوستان را به دنبال داشت تنها در جنگ بود كه صنایع نظامی ما از رشد آنچنانی برخوردار شد و از همه اینها مهمتر استمرار روح اسلام انقلابی در پرتو جنگ تحقق یافت » . (۱ )

حضرت امام خمینی نگرشی بس زیبا و عمیق به دفاع و جنگ دارند كه بر مبنای آن جنگ برخلاف « ظاهر » كه آسیب و زیان دارد در « باطن » آن بركات و رحمت های واسعه نهفته است و البته این به نحوه مقابله یك ملت مسلم با این پدیده مفهوم و مصداق پیدا می كند كه اگر متزلزل باشند هیچ خیر و رحمتی نمی یابند و چنانچه مقاوم و مبارز باشند به خیر و رحمت های نهفته در دفاع و جنگ نائل می آیند و ره به نجات و ظفر می گشایند.

امام خمینی جنگ را یك « تحفه الهی » می دانند و به صراحت اعتراف می كنند كه ما از این تحفه الهی غافل بودیم.(۲ )

این تعبیر و عبارت كوتاه و در عین عمیق و دارای محتوای غنی اشاره به آثار و بركات جنگ دارد كه حضرت امام آنها را بر می شمرند و از آن جمله اعلام می كنند : « تنها در جنگ بود كه صنایع نظامی ما از رشد آنچنانی برخوردار شد » .

این اثر و بركت خاص جنگ و دفاع به گونه ای حائز اهمیت است كه امام خمینی علاوه بر تصریح به آن با عبارت مزبور در « منشور روحانیت » در « وصیت نامه » خویش نیز كه برای امت اسلام و ملت ایران در همه اعصار نگاشته و به یادگار گذاشته اند آن را این گونه مطرح می كنند :

« دیدیم كه بسیاری از كارخانه ها و وسایل پیشرفته مثل هواپیماها و دیگر چیزها كه گمان نمی رفت متخصصین ایران قادر به راه انداختن كارخانه ها و امثال آن باشند و همه دستها را به سوی غرب یا شرق دراز كرده بودیم كه متخصصین آنان اینها را به راه اندازند در اثر محاصره اقتصادی و جنگ تحمیلی خود جوانان عزیز ما قطعات محل احتیاج را ساخته و با قیمت های ارزان تر عرضه كرده و رفع احتیاج نمودند و ثابت كردند كه اگر بخواهیم می توانیم » . (۳ )

استقبال امام خمینی از جنگی كه به طور ناخواسته به ملت ایران تحمیل شد و مقابله با آن با پذیرش سختی هایش اجتناب ناپذیر بود ریشه در فرهنگ و معارف اصیل اسلامی دارد و از همین رو حضرت امام آن را دارای خیر و بركات می داند و تحفه الهی می نامد.

جنگ تحمیلی از مصادیق بارز رنج و سختی هایی بود كه بر یك ملت فرود آمد كه اگر با نگاه عمیق به آن بنگریم به طور طبیعی مقاومت ها و مبارزات و ایثارهای پایدار و مستمری كه در به ثمر رساندن آن تحمل گردید ساحل پیروزی را نمایاند. این پیروزی دارای ابعاد گوناگون می باشد و به مرحله نهایی جنگ محدود نمی شود بلكه در مراحل مختلف آن ما شاهد موفقیت های چشمگیری بوده ایم كه نمونه بسیار ارزشمند آن رشد صنایع نظامی ایران و ممكن شدن امور ناممكن در این عرصه است . به این ترتیب رنج و مرارت های جنگ « ندای بیداری » می شود در گوش جان و « تازیانه تكامل » می گردد بر پیكر جامعه و كشوری كه سالیان سال در اثر سیطره قدرت های استكباری به ایران و قبضه كردن صنایع نظامی آن با مدیریت كارشناسان خارجی به طور كامل وابسته و طفیلی بود و قدرت ابتكار و ساخت ابزار جنگی از او سلب می گشت .

حضرت امام خمینی در كنار رشد صنایع نظامی به سایر جلوه های بركات جنگ اشاره می نمایند : « ما انقلابمان را در جنگ به جهان صادر نموده ایم » كه مقصود صدور فرهنگ جامع و رهایی بخشی است كه در متن جنگ وجود دارد و از اسلام اصیل و ارزش های والای آن همچون جهاد ایثار شهامت مقاومت آزادگی استقلال طلبی و مبارزه بی امان با ظلم و جور و تعدی و تجاوز قدرت های استكباری مایه می گیرد كه تهدید كننده هویت دینی و تمامیت ارضی كشورهای اسلامی می باشند.

« ما در جنگ حس برادری و وطن دوستی را در نهاد یكایك مردمان بارور كردیم « كه به صمیمت و وحدت و یكپارچگی عموم مردم اشاره دارد كه برای خدا و در مسیر نجات وطن اسلامی به جبهه های نبرد هجوم بردند و حماسه های بزرگ آفریدند.

« ما در جنگ به مردم جهان و خصوصا مردم منطقه نشان دادیم كه علیه تمامی قدرتها و ابرقدرت ها سالیان سال می توان مبارزه كرد » كه تصریح به دمیدن روحیه مقاومت و پایداری در ملل جهان و منطقه و جرات اعتراض و توان حركت و مبارزه به آنان بخشیدن دارد و فرو ریختن این باور باطل كه نمی شود در برابر قدرت های استكباری ایستادگی و مخالفت نمود.

« جنگ ما موجب شد كه تمامی سردمداران نظام های فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت كنند » كه اشاره به واقعیتهای انكارناپذیری دارد كه در شكل اعترافات مكرر قدرت ها درباره نقش خیره كننده فرهنگ اسلام و مبارزان پرورده شده در این مكتب دارد كه در رویارویی های اعجاب برانگیز با جهان استكبار و مهره های سرسپرده آنان متجلی گردید.

و همین گونه است بركات دیگری چون اثبات مظلومیت خویش و ستم متجاوزان كنار زدن پرده از چهره تزویر جهانخواران شناسایی دوستان و دشمنان شكستن ابهت دو ابرقدرت شرق و غرب محكم كردن ریشه های انقلاب پر بار اسلامی كمك به افغانستان بیداری پاكستان و هندوستان طنین صدای اسلامخواهی اسلام در آفریقا علاقه به اسلام شناسی در كشورهای جهان و…

حضرت امام خمینی سپس تصریح دارند كه : « همه این ها از بركت خون های پاك شهدای عزیز هشت سال نبرد بود همه اینها از تلاش مادران و پدران و مردم عزیز ایران در ده سال مبارزه با آمریكا و غرب و شوروی و شرق نشات گرفت . » (۵ )

حضرت امام خمینی پس از معرفی بركات چشمگیر جنگ به تحلیل های سطحی و ناصحیحی اشاره می كند كه توسط برخی از عناصر و جریان هایی كه هیچ نقشی در دفاع از استقلال و تمامیت ارضی كشور نداشتند ارائه می شود :

« چه كوته نظرند آنهایی كه خیال می كنند چون ما در جبهه به آرمان نهایی نرسیده ایم پس شهادت و رشادت و ایثار و از خودگذشتگی و صلابت بی فایده است ! » (۶ )

امام خمینی پس از اشاره به این كوته نظری و چشم فرو خوابانیدن بر ارزش های جاودان و والای برخاسته از مجاهدات رزمندگان در جبهه های نبرد و یاری رسانی های اقشار مختلف ملت در پشت جبهه اعلام می نمایند : « من در اینجا از مادران و پدران و خواهران و برادران و همسران و فرزندان شهدا و جانبازان به خاطر تحلیل های غلط این روزها رسما معذرت می خواهم و از خداوند می خواهم مرا در كنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد. ما در جنگ برای یك لحظه هم نادم و پشیمان از عملكرد خود نیستیم . راستی مگر فراموش كرده ایم كه ما برای ادای تكلیف جنگیده ایم و نتیجه فرع آن بوده است . ملت ما تا آن روز كه احساس كرد كه توان و تكلیف جنگ دارد به وظیفه خود عمل نمود و خوشا به حال آنان كه تا لحظه آخر هم تردید ننمودند آن ساعتی هم كه مصلحت بقای انقلاب را در قبول قطعنامه دید و گردن نهاد باز به وظیفه عمل كرده است آیا از اینكه به وظیفه خود عمل كرده است نگران باشد نباید برای رضایت چند لیبرال خود فروخته در اظهار نظرها و ابراز عقیده ها به گونه ای غلط عمل كنیم كه حزب الله عزیز احساس كند جمهوری اسلامی دارد از مواضع اصولی اش عدول می كند… تاخیر در رسیدن به همه اهداف دلیل نمی شود كه ما از اصول خود عدول كنیم . همه ما مامور به ادای تكلیف و وظیفه بوده ایم نه مامور به نتیجه . اگر همه انبیا و معصومین ـ علیهم السلام ـ در زمان و مكان خود مكلف به نتیجه بودند هرگز نمی بایست از فضای بیشتر از توانایی عمل خود فراتر بروند و سخن بگویند و از اهداف كلی و بلند مدتی كه هرگز در حیات ظاهری آنان جامه عمل نپوشیده است ذكری به میان آورند. در حالی كه به لطف خداوند بزرگ ملت ما توانسته است در اكثر زمینه هایی كه شعار داده است به موفقیت نائل شود . » (۷ )

حضرت امام خمینی در این بخش از نگاه ژرف خویش به موضوع جنگ و دفاع مقدس ابتدا به تحلیل های غلط و لیبرالیستی از دفاع مقدس اشاره می نمایند و صاحبان این تفكرات را به دلیل تنگ نظری و برداشت های سطحی و قشری از جنگ و ایراد و انتقاد از اینكه چرا آرمان های بزرگ و نهایی جنگ جامه عمل به خود نپوشیده است محكوم می نمایند. نكته اول اینكه این تحلیل ها توسط كسانی مطرح می شود كه نه تنها به حمایت از دین و یاری در صیانت از استقلال وطن در برابر تهاجم دشمنان نپرداختند بلكه حتی با مخالفت های ممتد و تند خود آب به آسیاب آمریكا و اذنابش ریختند و ملت مسلمان را در تنگنای رنج و سختی های ناشی از جنگ تنها گذاشتند. نكته دوم این كه عناصر مزبور از لیبرال هایی بودند كه تمام اصول انقلاب و نظام را مورد تاخت و تاز قرار دادند و همواره از غرب و آمریكا طرفداری كردند و عملكردهای غلط آنان باعث شد كه دستشان از تشكیلات نظام اسلامی كوتاه شود و منزوی گردند. حضرت امام در منشور روحانیت این جریان را معرفی می نمایند و مخالفت خویش با روی كار آمدن اولیه آنان را اعلام می كنند و سپس می فرمایند : « الان هم سخت معتقدم كه آنان به چیزی كمتر از انحراف انقلاب از تمامی اصولش و هر حركت به سوی آمریكای جهانخوار قناعت نمی كنند در حالی كه در كارهای دیگر نیز جز حرف و ادعا هنری ندارند. امروز هیچ تاسفی نمی خوریم كه آنان در كنار ما نیستند چرا كه از اول هم نبوده اند. انقلاب به هیچ گروهی بدهكاری ندارد و ما هنوز هم چوب اعتمادهای فراوان خود را به گروه ها و لیبرال ها می خوریم … (۸ )

نكته سوم این كه امام خمینی در پاسخ نهایی به این تحلیل های غلط « عمل به تكلیف » را مطرح می كنند و « نتیجه » را نسبت به ادای تكلیف فرع می دانند و این شیوه را نه مختص و محدود به این زمان كه دارای وسعت تسری در سیره عملی پیامبر اكرم (ص ) و ائمه اطهار (ع ) می دانند.

در فرهنگ اسلامی « عمل به تكلیف الهی » یك « اصل » و « قانون » مهم معرفی می شود چنان كه خداوند متعال به صراحت به پیامبر اكرم (ص ) می فرماید : « فذكر انما انت مذكر لست علیهم بمصیطر »

« ای رسول ما تو خلق را (با حكمت های الهی ) به سوی حق متذكر ساز كه وظیفه و تكلیف تو غیر از این نیست و تو مسلط و توانا بر (تبدیل كفر آنان به ایمان ) نمی باشی . » (۹ )

این آیه شریفه به وضوح موضوع « تكلیف » و این كه پیامبر اكرم (ص ) موظف به ادای آن در تذكر دادن است و هرگز مامور به نتیجه نمی باشد را مطرح می نماید و به این وسیله این « اصل » را به صورت « عام » به همه رهبران الهی در تمام اعصار در مواجهات و تعاملات و مبارزاتی كه در مسیر دفاع از دین و اجرای حق و مقابله با باطل انجام می دهند تعمیم می دهد. البته اصل عمل به تكلیف نافی مطرح كردن و تعقیب آرمان های والا كه تحقق آنها گاهی با موانع بزرگ روبرو می شود نیست چنان كه امام خمینی اشاره كردند انبیای الهی و معصومین (ع ) گاهی از فضای بیشتر از توانایی عملی خود فراتر می رفتند و اهداف بلند مدتی را مطرح می نمودند. در متون فرهنگ و معارف اسلامی نیز ضمن تصریح قرآن به عمل براساس وسع و به صورت تكلیف (۱۰ ) و نیز نهی ائمه دین (ع ) از عمل خارج از توان و تكلیف (۱۱ ) در عین حال همچنان كه مستندات تاریخی اثبات می كند آرمان های والا و اهداف بلندی توسط پیشوایان اسلام مطرح گردیده كه همچون جنگ تحمیلی عراق بر ایران به مانعی همچون ناچاری از پذیرش قطعنامه مواجه شده است .

صلح حدیبیه كه بین پیامبر اكرم (ص ) و كفار مكه منعقد گردید و نیز صلح امام حسن (ع ) با معاویه از مصادیق موضوع مزبور می باشند.

به این ترتیب حضرت امام خمینی با نگاهی نافذ و حقیقت یاب ضمن تصریح به آثار و بركات بزرگ معنوی اجتماعی سیاسی نظامی صنعتی و فرا منطقه ای و حتی جهانی جنگ و نیز ضمن این كه بیشتر اهداف دفاع در برابر دشمن را كه حفظ دین و استقلال و تمامیت ارضی كشور از محوری ترین آنهاست تحقق یافته می دانند نرسیدن به آرمان های فراتر از فضای توانایی را به صورت « نتیجه برتر » به دلیل این كه ملت مسلمان موظف به « عمل به تكلیف » بود و نه مامور به رسیدن به نتیجه برتر شبیه به سیره عملی پیامبر اكرم (ص ) و ائمه اطهار (ع ) و كاملا مشروع و معقول معرفی می نمایند و تحلیل های قشری و سطحی را نتیجه فقدان شناخت لازم نسبت به تعالیم دین و سیره پیشوایان اسلام می دانند.

پاورقی :

۱ ـ صحیفه امام موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ج ۲۱ ص ۲۸۳۲ ـ مراجعه شود به وصیت نامه الهی ـ سیاسی امام خمینی موسسه تنظیم و نشر آثار امام ص ۵۹

۳ ـ وصیت نامه الهی ـ سیاسی امام خمینی ص ۳۹

۴ ـ قرآن كریم سوره بلد (۹۰ ) آیه ۴

۵ ـ صحیفه امام ج ۲۱ ص ۲۸۴

۶ ـ همان منبع

۷ ـ همان منبع ص ۲۸۴ و ۲۸۵

۸ ـ همان منبع ص ۲۸۶ و ۲۸۷

۹ ـ سوره غاشیه (۸۸ ) آیات ۲۱ و ۲۲

۱۰ ـ سوره یقره (۲ ) آیه ۲۸۶

۱۱ ـ میزان الحكمه به كوشش محمدی ری شهری نشر دارالحدیث ج ۱۱ ص ۵۲۲۷